The Melody of Yakshagana Rhythms

I am reposting an important insight I had and wrote in this blog several years ago (I have made edits to reflect improved understanding).

  

Rhythms are the most prominent part of Yakshagana. Yakshagana rhythms are similar to Karnataka Sangeetha rhythms but have their own identity. There are more fillers in between the beats when played with Chande. These filling beats render Taals almost unrecognisable. The complexity of Yakshagana rhythms is different compared elsewhere. If Yakshagana were to improve sophistication by caring more about Chande's (drum) ability to produce distinct sounds, complexity will have to come down. It is this complexity (and powerful beats) that makes Yakshagana popular. Contrary to the belief that more complex the rhythm becomes, people tend not to understand and follow, complexity makes the rhythm melodic. When the beats get close enough, a melody emerges and people easily follow the melody. The melody of rhythms buries the complexity and makes it sound simple. In any case Maddale (mrudanga) is played without more distinct rhythm syllables. Sophistication in the tatkara (bols) is lost in performance. When Maddale and Chande drums match well the melody of rhythms is hard to miss. For this melody to clearly emerge the players have to closely match the rhythm of the syllables of pada (song) or the mattu.

Best things they say are simple. But I think best things do depend on complexity but abstracted away in creating simply the best!

Laying RIP to rest - in peace!

https://tinyurl.com/original-rip This is the original blog post written in 2014 that lead to a lot of Indians change from RIP to other Indian phrases. This blog was copied and expanded by Shankanad and later on went viral on Facebook and WhatsApp through various people. Thanks to all of them.

It has become a fashion to tweet and write RIP aka - may his/her soul Rest In Peace. I see a problem: the problem of copying usages in other languages and traditions in perfect disharmony with the culture we grow up in. The words related to life events such as birth and death reflect the character of cultures in some way. I think more care is needed when using words from other languages. I have used the word until now when I realised its true meaning. In a post on this blog before I explained how our use of the word late has distorted the meaning of Kannada words we use. RIP belongs to this class of words but is more damaging to the meaning we intend to convey.

The soul is not an idea originating in Indian traditions. What is the issue? The issue is neither does resting in peace an idea originating in Indian traditions. Christians (Catholics in particular) are supposed to believe souls have eternal life. The endless life in heaven or in hell but no rebirth. Therefore, they engrave RIP on burials of their dead. A wish that the dead will have a peaceful eternal life.

Ideas of soul and atma are not the same things. Followers of Indian traditions believe in the release of atma and rebirth or moksha and punarjanma. So the atma does not have eternal life but is part of paramatma and is released from the cycle of birth and death. So everyone is part of paramatma and become part of it after death as well. Importantly, there is a release or escape. There is no eternal life. And this release is possible while one is alive: jeevanmukti. Of course, there is heaven and hell but only temporarily. Since souls do not rest we should rather wish that the dead attain moksha. May the dead attain moksha could be an alternative to RIP.

Now all the learned will ask me. When have you become religious? To answer them, followers of traditions have no religion. If you call traditions religion as well, there is no way to separate living from religion. I can not stop living so I have to be religious in that sense: the sense of my ancestor's ethos. And for atheists and scientists (since they are in between), it is one thing to believe in God and another to not worry about the cultural heritage. I remain conscious of my cultural heritage and sincerely believe it has more things to offer than "diversity". That is why I clarify things I see and recognise as not in line with our cultural heritage.

A few years ago I received an email informing the death of a very active community member and a founder of the Hindu temple in Saskatoon. The email said they have a memorial service the coming weekend at the Hindu Temple. While expressing condolence, I politely requested that we should use words from Indian traditions for rituals, in this case, the rituals after death. I got a very strange answer. A representative of the temple wrote back, "we try and keep it simple". The reason for keeping it "simple" they said, rituals have a different name depending on which part of India one comes from. I have no doubt in my mind about the intentions of the organisers. They are well-meaning and do community work as a service. But, I think creating awareness about the impact of the liberal use of words on Indian traditions may help. If husband and wife do not agree on which of two channels to watch, will watching a third channel serve the purpose of either of them?

I am all for the use of other languages and ideas. Use RIP if you really mean what Christians mean when they say RIP. But otherwise, I wish may the RIP attain moksha. If we continue to use it without fully understanding its meaning we will destroy diversity so passionately claimed to be promoted by "liberals".  In any case, we, at least, want to get what we say right, never mind the words.

ಬೇಳಗಾಗ್ನಲ್ಲೇ ಮಗನ್ಯೆ (ದೀವರ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ಕವನ)

ಸೊರಬ ಸಾಗರ ಸುತ್ತಲಿನ ದೀವರು ಅಥವಾ ಈಡಿಗರು ಎನ್ನುವ ಜಾತಿಯವರು ಮತ್ತು ವಕ್ಕಲಿಗರು ಆಡುವ ಮಾತಿನಲ್ಲಿ ವ್ಯತ್ಯಾಸ ಇದೆ. ಆದರೂ ಒಂದು ಸಾಮ್ಯವೂ ಇದೆ. ಅವರದು ಶುದ್ಧವಾದ ಕನ್ನಡ. ಹಳೆಯರೂಪದ ಕನ್ನಡ ಪದ ಬಳಕೆ ಅನ್ಯ ಭಾಷೆಯ ಪದ ಇಲ್ಲವೇ ಇಲ್ಲ ಎನ್ನಬಹುದು ಅಷ್ಟು ಶುದ್ಧ. ಸಂಸ್ಕೃತದ ಬಳಕೆಯೇ ಇಲ್ಲ. ಆದರೆ ಭಾವನೆಗಳನ್ನು ಆಶಯವನ್ನು ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸುವಲ್ಲಿ ಈ ಭಾಷೆಗೆ ಇರುವ ಶಕ್ತಿ ಮುಖ್ಯವಾಹಿನಿಯ ಕನ್ನಡಕ್ಕೆ ಇಲ್ಲವೇ ಇಲ್ಲ ಎಂದು ಕಣ್ಣುಮುಚ್ಚಿ ಹೇಳಬಹುದು. ಕೆಳಗಿನ ಕವನ ದೀವರ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ಇದೆ. ಓದಿ ಆನಂದಿಸಿ. ಊರಿಗೆ ಹೋದಾಗ ದೀವರಲ್ಲೆ ಕೇಳಿ ಏನಾದರು ತಪ್ಪು ಇದ್ದರೆ ಸರಿಪಡಿಸುತ್ತೇನೆ.

ಬೇಳಗಾಗ್ನಲ್ಲೇ ಮಗನ್ಯೆ (ದೀವರ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ಕವನ)
===============================
ಹುಣವಳ್ಳಿ ಗುಡ್ಡುದಗೆ ಹುಲಿ ಬಂದು ಕುಂತೈತಿ
ಹುಲಿಯಪ್ಪುನ ಕಣಿವೆಯಗೆ ಬಾಳ ಕೂಗ್ಯಾಟ
ಹುಡ್ರು ಮಕ್ಕುಳುನೆಲ್ಲ ಗುಡ್ರಾಕಿ ತಿಂತೈತಿ
ಮುಸ್ಕಾಕ್ಯಂದು ಮಲಗೋ ಮರಿಯಪ್ಪ

ಕೋಳಿ ಗುಡ್ಡುದ ಮ್ಯಾಲೆ ನವಿಲೇರಿ ಕುಂತಾವೆ
ಹೊತಾರಿಕೆ ಗರಿ ಬಿಚ್ಚಿ ಕುಣಿತಾವೆ
ಕರಕಂದು ಹೋಕೇನಿ ನೋಡ್ಕ್ಯಂದು ಬರಬೈದು
ಬೇಳಗಾಗ್ನಲ್ಲಲ್ಲೇ ಮಗನ್ಯೆ ಮನ್ಕ್ಯಳಲೇ

ಕಾಡ್ನೆಲ್ಲಿ ಕೊಯ್ಕ್ಯುಂದು ಸೊಪ್ಪು ಸದಿ ಹಿಡುಕುಂದು
ತಗುಬರಕೆ ಹೋಗಾನ ಬೆಳಕ್ಕರಿಲಿ
ಮಾಡ್ಮ್ಯಾಲೆ ಕರಿಮಾಳ ಕ್ಯಸ್ ಅಂತೈತಿ
ಬೇಗ ಮಲಗಲೆ ಮಗನ್ಯೆ ಗುಮ್ಮ ಬತ್ತೈತಿ

================================

ರಾಗಗಳ ಜೊತೆಗೆ ಯಕ್ಷಗಾನದ ಮಟ್ಟುಗಳನ್ನೂ ಕಲಿಯಬೇಕು

ಮಟ್ಟು ಲಯಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ್ದು ಎಂದೂ ಸ್ವರ ಕದಂಬಗಳನ್ನು (arrangement of notes) ಬೇರೆ ಬೇರೆ ಲಯರಚನೆಗಳಿಗೆ ಹೊಂದಿಸಿದಾಗ ಬೇರೆ ಬೇರೆ ಮಟ್ಟುಗಳು ಹುಟ್ಟುತ್ತವೆ ಎಂದೂ ನನ್ನ ನಂಬಿಕೆ. ನಾನು ಅರ್ಥೈಸಿಕೊಂಡಿದ್ದು ಸರಿಯಾದರೆ ನಂಬಿಯಾರರು ಹೊಸತೋಟದವರು ಇದನ್ನೇ ಹೇಳಿದ್ದಾರೆ. ಮಟ್ಟುಗಳನ್ನು ಪ್ರತ್ಯೇಕವಾಗಿ ಕಲಿಯಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ. ಸ್ವರ, ತಾಳ, ಶೈಲಿ, ರಾಗ, ಕಲಿಯುವುದರ ಜೊತೆಗೆ, ಕಲಿಯಬೇಕಾದ ಇನ್ನೊಂದು ಅಂಶ ಇದು. ಅದರ ಜೊತೆಗೆ ಸಂದರ್ಭಕ್ಕೆ ಸರಿಯಾಗಿ ಮಟ್ಟು ಗತಿ ಇತ್ಯಾದಿಗಳನ್ನು ಬಳಸುವುದನ್ನೂ ಕಲಿಯಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ. ರಾಗ ರೈಲ್ವೇ ಹಳಿ ಇದ್ದಂತೆ. ಹಳಿ ದಿಲ್ಲಿಯವರೆಗೂ ಹೊಗುತ್ತದೆ ಆದರೆ ನಮಗೆ ಬೇಕಾದಲ್ಲಿ ಬೇಕಾದಾಗ ಹತ್ತಿ ನಾವು ಇಳಿದು ಕೊಳ್ಳಬೇಕು ಇಲ್ಲದಿದ್ದರೆ ಬೇಡದಲ್ಲಿಗೆ ಹೋಗಿಬಿಡುವ ಸಂಭವ ಇದೆ!

ಒಂದೊಂದು ಭಾವನೆಗೆ ಒಂದೊಂದು ಸಮಯದ ಮಿತಿ ಇದೆ. ಸಿಟ್ಟು ಅತಿವೇಗ, ದು:ಖ ಅತಿವಿಲಂಬ, ಲವಲವಿಕೆ ಉತ್ಸಾಹಗಳಲ್ಲಿನ ಚುರುಕು, ಆಶ್ಚರ್ಯ ಕ್ಷಣಿಕ, ಸಂತೋಷ ಕ್ಷಣಿಕವಲ್ಲದಿದ್ದರೂ ಸೀಮಿತ ಸಮಯ, ಹೀಗೆ. ಈ ಭಾವನೆಗಳ ಸಮರ್ಥ ತೋರ್ಪಡಿಕೆಯಿಂದ ರಸೋತ್ಪತ್ತಿಯಾಗುತ್ತದೆ (Rasa is an abstraction one level above emotion, Raga is an abstraction one level above melody). ಇವೆಲ್ಲ ಭಾವನೆಗಳನ್ನು ತೋರ್ಪಡಿಸುವ ಒಂದೇ ರಾಗದ ಹಲವು ಪದ್ಯಗಳನ್ನು ಕ್ರೋಢೀಕರಿಸಿದಾಗ ಯಕ್ಷಗಾನದ ರಾಗಗಳ ಪೂರ್ಣ ರೂಪ ನಮಗೆ ಕಾಣಿಸುತ್ತದೆ. ಹಾಗಾಗಿ ರಾಗ ಮತ್ತು ಮಟ್ಟು ಅಲ್ಲದೇ ಬೇರೆ ಬೇರೆ ಭಾವನೆಗಳಿಗೆ ಪದವನ್ನು ಹೇಗೆ ಹೇಳಬೇಕೆಂದು ಕಲಿಯಬೇಕು. ಇದು ಸ್ವಪ್ರತಿಭೆಯಿಂದಲೂ ಸಾಧ್ಯ ಆದರೆ ಪ್ರತಿಭೆಗೆ ಮಿತಿ ಇರುವುದರಿಂದ ಹಿರಿಯರಿಂದ ಇವನ್ನು ಕೇಳಿ ನಾವು ಕಲಿಯಬೇಕು.

ರಾಗ ಮತ್ತು ಮಟ್ಟುಗಳ ಕಲಿಕೆ ಬೇರೆ ಆದ್ದರಿಂದ ರಾಗಗಳನ್ನು ಶುದ್ಧವಾಗಿ ಬಳಸಲು ಮಾಡುವ ಪ್ರಯತ್ನ ಬಹಳ ಒಳ್ಳೆಯದು. ಅಭ್ಯಾಸ ಮಾಡಿದ ರಾಗಗಳನ್ನು ಮಟ್ಟಿಗೆ ಹೊಂದಿಸಬಾರದು. ಕಲಿತ ಮಟ್ಟನ್ನು ರಾಗ ತಪ್ಪದಂತೆ ಹಾಡಬೇಕು. ಹಾಗೆ ಮಾಡಲು ಅತಿವೇಗವಾಗಿ ಸ್ವರ ಬದಲಿಸುವುದನ್ನು ಮತ್ತು ಕಡಿಮೆ ಸ್ವರಗಳಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚು ಸಾಹಿತ್ಯ ಬಳಸುವುದನ್ನೂ ಕಲಿಯಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ. ರಾಗ ತಿಳಿದು ತಿದ್ದಿಕೊಳ್ಳುವುದರಿಂದ ಮಟ್ಟಿಗೆ ಯಾವಹಾನಿಯೂ ಇಲ್ಲ. ಆದರೆ ಮಟ್ಟಿನ ಲಯಬಂಧವನ್ನು ಹಾಗೇ ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಎಚ್ಚರಿಕೆ ಬೇಕು. ಅದರ ಜೊತೆಗೆ ಮಿಶ್ರರಾಗ, ಸ್ವಂತ ಹೊಸರಾಗದ ಬಳಕೆ ಎಲ್ಲವನ್ನೂ ಗೌರವಿಸಬೇಕು. ಯಕ್ಷಗಾನದ ಸ್ವಾಭಾವಿಕ ಬಳಕೆಯನ್ನು "ಸರಿ" ಮಾಡುವುದು ತಪ್ಪು ಮತ್ತು ಅದರಿಂದ ಪ್ರತಿಭೆಗೆ ಅಡ್ಡಿಯುಂಟಾಗುತ್ತದೆ. ರಾಗದ ಹೆಸರು ಹೇಳಿ ತಪ್ಪು ಮಾಡುವುದೂ ಸರಿಯಲ್ಲ.

ಕರ್ನಾಟಕಿ ಹಿಂದೂಸ್ತಾನಿಗಳನ್ನು ಈ ವಿಷಯದ ಸಲುವಾಗಿ ಬದಿಗಿಡೋಣ. ಯಕ್ಷಗಾನದ ರಾಗ ಹೀಗೆ ಎಂದು ಈಗಾಗಲೇ ಹಳೆ ಭಾಗವತರನ್ನು ಕೇಳಿ ದಾಖಲಾಗಿದೆ. ಹಾಗಿರುವಾಗ, ಮೊಹನದಲ್ಲಿ ಹೇಳಿ ಮಾರವಿ ಎಂದರೆ ಅದನ್ನು ತಿದ್ದಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ. ಮಾರವಿ-ಏಕ ಮಟ್ಟು ಎಂದರೆ ತೊಂದರೆ ಇಲ್ಲ. ತಿದ್ದಬೇಕು, ಇಲ್ಲದಿದ್ದರೆ ನಾವು ಹೇಳಿದ್ದೇ ಹಾಡು, ಆಡಿದ್ದೇ ಆಟ, ಮಾಡಿದ್ದೇ ಮಾಟ ಆಗುತ್ತದೆ. ಕರ್ನಾಟಕಿಯ ರಾಗ ತಂದು, ಹಾಗೇ ಹೇಳಿ ಎಂದಲ್ಲ. ಯಕ್ಷಗಾನದ ರಾಗವನ್ನೇ ಸರಿ ಹಾಡಿ ಎನ್ನುವುದು. ಅಲ್ಲದೇ ಮಿಶ್ರವಾಗಿ ಅಥವಾ ಅಲಾಪನೆ ಮಾಡುವಾಗ ಮನೋವೃತ್ತಿಗೆ ಹೊಂದಿ ಬೇರೆ ಬಂದರೆ ತೊಂದರೆ ಇಲ್ಲ ಆದರೆ ಶುದ್ಧವಾಗಿ ಯಕ್ಷಗಾನದ ರಾಗದಲ್ಲೇ ಹಾಡಲು ಬರುವುದು ಅಭ್ಯಾಸ ಮತ್ತು ನಿಪುಣತೆಯ ಸಂಕೇತ. ಇದಕ್ಕೂ ವಿದ್ಯೆ ಗೊತ್ತಿಲ್ಲದವರಿಂದ ಹೊಗಳಿಸಿಕೊಂಡು ಪಡೆದ "ಖ್ಯಾತಿ"ಗೂ ಯಾವ ಸಂಬಂಧವೂ ಇಲ್ಲ.

ಬಡಗಿನ ಪದಕ್ಕೂ ತೆಂಕಿನ ಪದಕ್ಕೂ ಹಿಂದೆ ಹೆಚ್ಚು ವ್ಯತ್ಯಾಸ ಇರಲಿಲ್ಲ. ಈಗ ೫೦-೬೦ ವರ್ಷಗಳಲ್ಲಿ ಕರ್ನಾಟಕಿಯ ಪ್ರಭಾವ ಯಕ್ಷಗಾನದ ಅಭಾವವಾಗುವಷ್ಟರಮಟ್ಟಿಗೆ ಆಗಿ ಮೂಲ ತೆಂಕಿನ ಶೈಲಿ ಕೇಳಲೇ ಇಲ್ಲ ಎನ್ನುವಂತಾಗಿದೆ. ಅಗರಿ ಭಾಗವತರ ಪದಕೇಳಿದರೆ ಹಳೇ ಬಡಗು ತೆಂಕುಗಳ ಪದ ಸಮೀಪ ಇತ್ತು ಎನ್ನುವುದು ಅರ್ಥವಾಗುತ್ತದೆ. ಈಗ ಇರುವ ಸಾಮಿಪ್ಯ ಬೇರೆ! ಇದು ಎರಡೂ ಕರ್ನಾಟಕಿಯಂತೆ ಆಗಿ ಬಡಗಿನವರೂ ತೆಂಕಿನವರ ಕಲಬೆರೆಕೆ ಆಗಿ ಆದದ್ದು. ಹೀಗೆಯೇ ತೆಂಕಿನ ಹಳೆ ಮದ್ದಲೆ ಮಾಯವಾಗಿ ಈಗ ಕರ್ನಾಟಕಿಯ ಶೈಲಿಯ ಮದ್ದಲೆ ಬಂದಿದೆ. ನುಡಿಸುವುದೂ ಬದಲಾಗಿದೆ. ನನಗೆ ಯಾವಾಗಲೂ ತೆಂಕಿನ ಮದ್ದಲೆ ಏಕೆ ಬೇರೆ ಎಂದು ಅನ್ನಿಸುತ್ತಿತ್ತು. ನಂಬಿಯಾರರ ಪುಸ್ತಕ ಓದಿದ ಮೇಲೆ ತಿಳಿದಿದ್ದು, ಇದು ಕರ್ನಾಟಕಿಯ "ಪ್ರಭಾವ". ಯಕ್ಷಗಾನದ ಅಭಾವವನ್ನು ನೀಗಿಸಲು ಯಕ್ಷಗಾನ ಬಯಲಾಟದ ಮೂಲ ಅಂಶಗಳನ್ನು ಸತತ ಬಳಕೆ ಮತ್ತು ಅಧ್ಯಯನದ ಮೂಲಕ ಸದೃಢಗೊಳಿಸಬೇಕು. ಅಧ್ಯಯನ ಬೇಕಷ್ಟು ಆಗಿದೆ. ಈಗ ಹೆಚ್ಚು ಬಾಕಿ ಇರುವುದು ಸರಿಯಾದ ಬಳಕೆ. ಕರ್ನಾಟಕಿಯಂತೆ ಬಳಸಿ ಎಂದು ಹೇಳುವವರು ಹೆಚ್ಚಿಲ್ಲ ಆದರೆ ಸ್ವರ, ರಾಗಗಳನ್ನು ಬೇಕಾದಂತೆ ಬಳಸಲು ಕಲಿಯಿರಿ ಎಂದಷ್ಟೇ ಹಲವು ಹಿರಿಯ ಯಕ್ಷಗಾನ ವಿದ್ವಾಂಸರ ಆಗ್ರಹ. ಆದರೆ ಹಾಗೆ ಹೇಳಿ ಕೊಡುವ ಗುರುಗಳೇ ಸುಲಭವಾಗಿ ಸಿಗುವುದಿಲ್ಲ, ಸಿಕ್ಕವರಲ್ಲಿ ನಾವು ಕಲಿಯುವುದಿಲ್ಲ! ಕಲಿಯುವುದನ್ನು ತಪ್ಪಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ನಾವು ಹೇಳುವುದೇ ಯಕ್ಷಗಾನ ಎನ್ನುವ ಮನೋಭಾವ ಮೂಡುತ್ತಿದೆ. ಕರ್ನಾಟಕಿಯ ಪ್ರಭಾವ ಬೇಡ ಆದರೆ ಅದರ ಹೆದರಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಇದ್ದ ಯಕ್ಷಗಾನವೂ ಹಾಳಾಗುವುದು ಬೇಡ. ಇದೆಲ್ಲಕ್ಕಿಂತ ದೊಡ್ಡ ದು:ಖವೆಂದರೆ ಚೆನ್ನಾಗಿ ಬಲ್ಲವರನ್ನು ಗೌರವಿಸುವ ಅವರಿಂದ ಕಲಿಯುವ ಪರಂಪರೆ ನಾಶವಾಗಿದೆ. ಹಾಗೆ ಬೇರೆಯವರು ತಮಗಿಂತ ಶ್ರೇಷ್ಠರೆಂದು ಜನಕ್ಕೆ ತಿಳಿದರೆ "ಖ್ಯಾತಿ"ಕೆ ದಕ್ಕೆ ಬರುತ್ತದಲ್ಲ!

Example of Agari Bhagavataru (Tenku Yakshagana singing):

ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಸಂಗೀತ ಕಲಿಯದಿದ್ದರೆ ಯಕ್ಷಗಾನ ಹಾಡಲು ಬರದು ಇತ್ಯಾದಿ ಹೇಳುವವರೂ ಇದ್ದಾರೆ. ಆದೇನು ಅಗತ್ಯವಿಲ್ಲ. ಸ್ವರ ಕಲಿಯಬೇಕು, ಯಕ್ಷಗಾನದ ರಾಗಗಳನ್ನು ಅಭ್ಯಾಸ ಮಾಡಬೇಕು. ಪರಂಪರೆಯಿಂದ ಕೇಳಿ ಹಾಡಿದರೆ ಅಡ್ಡಿ ಇಲ್ಲ. ಕೇವಲ ಕೇಳಿ ಹಾಡಿದರೆ ಸೂಕ್ಷ್ಮ ಅಂಶಗಳು ಹಾಳಾಗುತ್ತವೆ. ತಾವು ತಪ್ಪಾಗಿ ಹಾಡುವುದನ್ನೇ ಪರಂಪರೆ ಎಂದು ಹೇಳುವುದನ್ನು ತಪ್ಪಿಸಲು ಶುದ್ಧವಾದ ರಾಗ ಜ್ಞಾನದ ಅವಶ್ಯಕತೆಯಿದೆ. ಮಟ್ಟು, ಚಲನೆ ಮತ್ತು ಬಳಕೆ ಇತ್ಯಾದಿಗಳನ್ನು ಗುರುಗಳಿಂದ ಹೇಳಿಸಿಕೊಂಡು ಕಲಿಯಬೇಕು ಕೂಡ. ಎಂದ ಮಾತ್ರಕ್ಕೆ ಸ್ವಂತ ಪ್ರತಿಭೆಯಿಂದ ಹಾಡುವವರ ಹಾಡು ಕಡಿಮೆಯಾಗಬೇಕಿಲ್ಲ. ಇಂಪಾಗಿ ಚಂದವಾಗಿ ಹಾಡುವುದೆಲ್ಲ ಬೇಕು. ನಾನೂ, ನಾನು ಹಾಡುವುದೇ ಯಕ್ಷಗಾನ ಎಂದು ಒಂದುಕಾಲದಲ್ಲಿ ಅಂದು ಕೊಂಡಿದ್ದೆ. ಆದರೆ ಅದನ್ನು ಹಿರಿಯರಿಂದ ಕೇಳಿ ಕಲಿತು ಸರಿಪಡಿಸಿ ಕೊಳ್ಳಬೇಕು ಎನ್ನುವ ಬುದ್ಧಿ ಕೆಲವು ಹಳೇಯ ಪದಗಳನ್ನು ಕೇಳಿ ಬಂದಿದೆ. ರಾಮಚಂದ್ರ ನಾವುಡರು, ಅಗರಿ ಭಾಗವತರು, ಮರಿಯಪ್ಪಾಚಾರರು ಇವರ ಪದ ಕೇಳಿ ಈಗಿನ ಪದದ ಶೈಲಿಗೆ ಹೋಲಿಸಿದಾಗ ನಾವು ಏನೋ ಕಳೆದುಕೊಂಡಿದ್ದೇವೆ ಎಂದು ನಿಮಗೆ ಅನ್ನಿಸದಿದ್ದರೆ ನಿಮಗೆನೋ ತಿಳಿಯಲಿಲ್ಲ ಎಂದೇ ಅರ್ಥ!